HERAKLEİA PONTİKA’NIN ADAŞLARI-1

Kdz Ereğlisi’nin tarihte bilinen en eski adı Mariandynia’dır. Mariandynler, Trak kökenli olup MÖ 2000 yıllarında bu bölgeye gelerek kentlerini kurmuşlardır. MÖ 560’da Megaralılar, buraya gelip kenti bir Hellen kolonisi haline getirince şehrin adı da; yarı tanrı Herakles’e ithafen Herakleia Pontika olur : Karadeniz’in kıyısındaki Herakles kenti anlamındadır.

Herakleia Pontika, Zeus’un oğlunun kendisine verilen 12 görevden sonuncusunu gerçekleştirdiği yer olarak mitolojiye geçmiştir. Argonautlar, Altın Post’u aramak için Kolkhis ülkesine giderlerken bu siteye uğramışlardır.

Ülkemizde ve Türkiye dışında, kentimizin adaşı başka Herakleia’lar da bulunmaktadır…

Bunlardan Herakleia Latmos; Bafa Gölü’nün kuzeydoğu kıyısında, Milas’a 39 km uzaklıkta, Latmos Dağı’nın eteklerindeki Kapıkırı köyünün bulunduğu yerdedir. Bugün Beşparmak Dağları denen sıraya sırtını dayamış olan kente, Anadolu’lu tanrıça Lada’nın adı Hellenler tarafından Latmos’a çevrilerek bu dağlara layık görülmüş… Bodrum hakimi Mausolos da, MÖ IV.yz.da bir hileyle ele geçirdiği kentin adını Herakleia’ya çevirince, kentin adı olmuş Latmos Herakleia’sı…

MÖ 1500’lü yıllara tarihlenen Latmos’taki kaya resimlerinde çok sayıda insan figürünün çiftler ve gruplar halinde betimlenmesi, bereketlilik ve ilkbahar şenlikleri, geçiş ritüelleri ve düğün törenlerini yansıtmaktadır. Batı Anadolu’nun erken dönemlerine ait bu resimler, tüm dünyada örnekleri bulunan kaya resim sanatı içinde benzersiz olarak kabul edilir.

Trakya’nın güney sahilinde yer alan Marmara Ereğlisi; MÖ 600 yılında Samos’lu kolonistlerce kurulan Herakleia Perinthos’un temelleri üzerine oturmuş bir yerleşim alanıdır. Kapsamlı bir ticaret, gelişmiş bir ekonomi için büyük öneme haiz iki doğal limanının olması ki; bunlar ‘tombolo’ tarzındadır, antik yolların burada birleşmesi, Herakleia Perinthos’un hızla gelişmesinde önemli rol oynamıştır. İlk adı Perinthos olan kentin adına Romalılar döneminde Herakles’in ismi eklenmiş… Perinthos Herakleia’sı tarihte Avrupa’nın ilk başkenti olarak bilinmektedir.

Marmara Ereğlisi’nin 5 km batısında bulunan Toptepe Höyüğü’nde yapılan arkeolojik kazılar, bu yörede MÖ 4300 yıllarına tarihlenen medeniyeti ortaya çıkarmıştır. Ayrıca Tekirdağ’a 15 km uzaklıkta da, Traklar’a ait bir yerleşke bulunmuştur.

Konya ovasının güney doğusunda, Orta Toroslar’ın kuzey batıya yönelik sıraları önündeki Konya Ereğlisi’ndeki yerleşimin; MÖ 3000-2000 yıllarına rastlayan Hitit döneminde ortaya çıktığını tarihi kaynaklar belirtmektedir. İlk adı Kybistra olup bu isim, Hitit dilinde ‘Istra’ yani akarsu, akıntı anlamında olup, yakınlarda akan İvriz deresinin adlarından biriymiş… Bu adın başındaki ‘Kybi’ ise, Hititçe’de yazıt anlamına gelir. İvriz deresinin kaynadığı yerde, günümüze ulaşan, Anadolu’nun yerli halklarından olan Luwiler’e ait anıtta onların hiyeroglifleriyle yazılmış bir yazıt yer almaktadır.

Kybistra’ya ilave olunan Herakleia ( Heracicia ) sözcüğü; İvriz kabartmasında görülen yarı tanrı Herakles’ten mi gelmekte yoksa kente gelen Bizans İmparatoru Herakleios ( 610-641 )’tan mı kaynaklanmakta, şaibeli… Antik çağlarda mitolojik tanrı Herakles’e ithafen bazı kentlere adının verilmiş olması, olasılıkla bunu düşündürmektedir… Her ne olursa olsun Herakleia Kybsitra, bizim antik kentimizin adaşlarından biridir…

Konya Ereğlisi’nin 17 km uzağında, bugünkü Aydınkent, bir zamanların İvriz köyü sınırları içinde, İvriz Çayı’nın kaynağının yanında, kaya üstüne ‘yüksek kabartma’ olarak Geç Hitit Krallık Çağı ( MÖ 1180-700 )’nda yapılmış bir sanat yontusu gözlenir.

Geç Hitit sanatının en önemli yapıtlarından olan, aynı zamanda Arami, Asur ve Frig etkilerinin görüldüğü Tuvana Krallığı’ndan günümüze gelebilmiş olan İvriz Kabartması’nda, Fırtına Tanrısı Tarhundas ile bölgenin kralı Varpalavas, ki kimileri bunu Herakles olarak yorumlar, tasvir edilmiştir. Tanrı, ellerinde buğday başakları ve üzüm salkımı tutmaktadır ki; onun bolluk, bereket, bira ve şarap tanrısı da olduğunun göstergesidir…

Denizli ili Tavas ilçesi Vakıf köyü sınırları içinde yer alan Herakleia Salbace, Davaz ( Tabae ) Ovası’nın kuzeydoğusunda, Babadağ ( Salbacos ) dağ silsilesinin eteklerinde kurulmuş antik kentlerden biridir. Bugün üzerinde Vakıf köylüleri yaşamaktadır… Antik kentin yönetim alanı, Aphrodisias’a komşu olan küçük Timelos çayı tarafından sınırlandırılmıştır. Bu nedenle her iki kentin de nehir tanrısı Timelos’tur.

Kente Herakleia adının verilmesi; sevgilisi Afrodit adına kurulmuş Afrodisias’a, sarışın bombayı görmek için kaçamak yapan yarı tanrı Herakles’ten mi gelmektedir; büyük muhtemel… Zira kentte basılan Roma sikkelerinde de kentin adı Herakleoton olarak belirtilmiştir ki; bu Herakleia’nın Latince’ye uyarlanmış halidir… Kentte bulunan sikkelerin en erken tarihlisi MÖ 1.yz.dan daha geriye gitmemektedir; bu da kentin Hellenistik dönemde kurulmuş olduğunu göstermektedir.

Herakleia Salbace sikkeleri üzerinde; sakallı Herakles, Serapis, arka yüzlerinde ise; ayakta Herakles, tanrıça ya da çift yüzlü balta taşıyan Amazon betimlemeleri farkedilmektedir. Bütün bunlar Herakles’e işaret etmektedir…

Yazıtlardan ve antik kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre, Herakleia Salbace kentinde tıp bilimi çok ileriye gitmiş; özellikle aynı aileden olan doktorlar Trajanus, Marcus Aurelius ve Lucus Verus gibi Roma imparatorlarının başhekimliklerini yapmışlardır. Dolayısı ile kentin baştanrısı Sağlık tanrısı Asklepios ve karısı Temizlik Tanrıçası Hygeia’dır ki; ‘hijyen’ kelimesini ona borçluyuz… Sarışın sevgilisi Afrodit ile mercimeği fırına veren Herakles, bu duruma fazla takmamıştır…

Fransa’nın İzmir konsolosu Charles de Peyssonel, 1745 yılında İstanbul’dan İzmit ve İznik’e yaptığı keşif gezisinde, Karamussali ( Karamürsel )’den geçerken burada iki adet Herakleia adlı köy bulunduğunu, bunlardan deniz kıyısında olan Ereğli’nin Türkler’den oluştuğunu, Yukarı Ereğli’nin ise Rum nüfusa sahip olduğunu belirtmiştir.

Bugün İzmit Ereğlisi ya da Karamürsel Ereğlisi denilen bu şirin beldeden bir zamanlar Denizyolları’na ait şehir hatları gemileri yolcu alıp İzmit’e götürür, oradan aldıklarını da bu küçük iskeleye indirirdi…

Herakleia Pontika’mızın Türkiye’deki bu adaşlarından başka, yurt dışında da isimdaşlarına rastlıyoruz… DEVAM EDECEK….

2465 Kez Görüntülendi.