HERAKLEİA PONTİKA’DA PAGAN İNANCI

DR. CAN CANVER

Warning: Use of undefined constant user_email - assumed 'user_email' (this will throw an Error in a future version of PHP) in /home/haberhayat/public_html/wp-content/themes/HaberMatikV3/single-kose-yazilari.php on line 34
cancanver7@gmail.com

Herakleia Pontika ve havalisinde dini inanışlar bölge coğrafyası ve kültürü ile gelişmiştir. Bölgeye genellikle denizyolu ve iç kesimlerdeki yollar vasıtasıyla gelmiş olan yabancı halkların getirdikleri inançlar bölge insanının duygu dünyasında etkili olmuştur. Dolayısıyla Persler’in bölgeye gelmesiyle Roma dönemine kadar bölgedeki kültlerin değişiklik gösterdiği anlaşılmıştır.

Bölgede yaygın bir ‘nymphe’ ( su perisi ) kültü mevcuttur. Mitolojiye göre Irmak Tanrısı Sangarius ( sakarya Nehri ) ile Kybele’den olan Nymphe tercihini bekaretini korumak yönünde kullanmış, yaşamını dağlarda ve vahşi hayvanlarla birlikte geçirmektedir. Dionysos onu karşılıksız bir aşk ile sevmektedir. Nymphe’den hiç yüz bulamayan Dionysos, ona sahip olabilmek için bir tuzak kurmuştur. Yorgun bir şekilde döndüğü pınarda susuzluğunu gideren Nymphe, aslında Dionysos’un pınara önceden doldurduğu şarabı içerek sarhoş olur. Böylece Dionysos ona sahip olur ve ondan Satyros’un da bulunduğu pek çok çocuğu olur.

Ayrıca Bormus ya da Borimus’un onuruna bir hasat festivalinin her yıl Mariadynler tarafından flütler ve ilahiler eşliğinde, Bormus ismi anılarak kutlandığı ve hatta bölgede bu şölenlerin erken Hıristiyanlık dönemine kadar sürmüş olduğu bilinmektedir. Verimli toprakların sahibi Titias’ın yakışıklı oğlu Bormus babasının arazilerinde çalışan orakçılara su sağlamakta iken kaybolur. Tıpkı Hitit metinlerinden bildiğimiz Bitki Tanrısı Telipunu gibi… Dolayısı ile Bormus hem su kültü ve hem de bereket ile ilgili olmalıdır.

Deniz tanrıları ( Poseidon, Pontos Euxine ) yanında bölgede ırmaklar ( Parthenios, Ladon, Lykos ) yerel tanrılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanı sıra yazıtlar ve sikke üzerindeki betimlemeler, bölgenin yerel kültleri hakkında ipuçları vermektedir.

Herakleia’nın 120 ‘stadia’ doğusunda, Oxinas Nehri’nin 45 stadia batısında bir sahil kesimi, Poseideion olarak adlandırılmıştır.

Herakleia Pontika kolonisi olarak kurulan Kallatis kentinde yapılan kazılarda MÖ III.yz.a tarihlenen tabakalarda ele geçen yerli çanak çömlek ve Anadolu menşeli kaplar ile birlikte, paralarda Aphrodite, taht üzerinde Kybele ve özellikle seramik üzerindeki rölyeflerde Poseidon, Nike, Dionysos ve Demeter betimlemeleri bulunmuştur. Aynı şekilde bu tanrı ve tanrıçaların figürlerine Ereğli Müzesi’nin bahçesinde sergilenen sütun başlıkları ile mermer yontular üzerinde de rastlanılmaktadır.

Bölgede ana tanrıça Kybele kültünün çok yaygın olarak tapınım bulduğu gözlenmiştir. Herakleia’nın doğusunda bulunduğu ifade edilen Metroen isimli bir yerin varlığı, MÖ V.yz.da Mariadynler tarafından bölgede Kybele inancının ne kadar güçlü olduğunu kanıtlaması açısından oldukça önemlidir.  Tanrıça, bölgede özellikle Zonguldak, Bolu ve Sangarius çevresinde MS I.yz.da da gösterişli ayinlerle kutsanmıştır.

Kybele kültünden ayrı olarak baştanrı Zeus’a tapınılma ile birlikte ‘şimşek çaktıran, gök gürleten’ bu tanrı, aldığı diğer ‘epithetler’ ( lakaplar ) ile bölgede çok yoğun bir ilgi görmüştür.

Herakleia’da ayrıca Sağlık ve Hekimlik Tanrısı Zeus Asklepios, Şarap Tanrısı Dionysos, Hekate, Deniz Tanrısı Poseidon kültleri de önemli bir yer tutuyordu. İskender sonrası dönemde Herakleia ve Amastris’tebaştanrı Zeus, Zeus Stratios lakabı ile kutsanmıştır. ‘Ordular TanrısıZeus’ anlamındaki Zeus Stratios adına sadece erkeklerin katılımıyla gerçekleşen şenlikler düzenlenmekteydi.

Ayrıca Ereğli yakınlarındaki Soğanlı suyu karşısındaki Çardak’ta bir yazıtta Zeus Baleos lakabına rastlanmıştır.

Roma imparatorluk döneminde ise Herakleia kentinde ve çevresinde; Aequitas, Aphrodite, Ares, Asklepios, AsklepiosSoter, Athena Pallas, Bendis, Billaios, Demeter, Dikaiosyne-Nemesis, Dionysos, DionysosKtistes, Glykon, Hades-Sarapis, Harpokrates, Helios, Hera-Bithynia, Hermes, Hesta, Hygenia, İsis, MeterTheon, Nemesis, Nike, Pan, Sardon, Sarapis, Tios ( teios ), Telesphoros, theosHypsistos, tykhe, uberitas ve Zeus syrgastes gibi tanrı ve tanrıçalara tapınılmaktaydı.

Görüldüğü gibi Serapis ve İsis, Mısır kökenli olup Herakleia’nın Mısır ile iyi ilişkiler kurduğu döneme rastlamaktadır.

Zeus’un oğlu ‘yarı tanrı’ Herakles ( Herkül ), kente adını vermiş ve kültü çok geniş yer tutmuştur. Herakleia’nın batısında Jüpiter ( Zeus )’in Yunan sıfatı Zeus Stratios’a atfedilmiş adak yerleri ‘altar’ vardır ki burada Herkül tarafından dikilmiş iki meşe ağacı vardır.