CANVER YAZDI : HERAKLEİA PONTİKA’LI ÜNLÜ KİŞİLER

DR. CAN CANVER

Warning: Use of undefined constant user_email - assumed 'user_email' (this will throw an Error in a future version of PHP) in /home/haberhayat/public_html/wp-content/themes/HaberMatikV3/single-kose-yazilari.php on line 34
cancanver7@gmail.com

Herakleia Pontika kenti ve çevresinde, eskiçağda ilim dünyası içinde söz sahibi olmuş, düşünceleri ve teorileriyle pozitif bilimin temellerini atmış hatta günümüz matematik, astronomi ve tarih biliminin öncüleri sayılacak pek çok şahsiyet yetişmiştir.

Bunlar içinde Theaetetus ( MÖ 417-369 ), Herakleia Pontika’da doğmuş, dizanteriden ya da Korinth Savaşı’nda aldığı yaralardan ölmüştür. Platon tarafından övücü sözlerle anılan Theaetetus, Kyreneli Theodoros’un öğrencisi, Herakleides’in hocası ve Herakleialı diğer filozoflar Protagoras ve matematikçi Amyklas ile çağdaştı.

R. Herz-Fischer, Bizans kaynaklarında Theaetetus’un iki farklı şekilde anıldığını bildirir :

*Gökbilimci, filozof, Sokrates’in öğrencisi, Atina’lı ve Herakleia’da ders vermiştir.

*Herakleia’lı olup filozof ve Platon’un öğrencisidir.

Ancak bu ifadelere karşın, onun Herakleia’da doğup, Atina’da öğrenim görüp, kurduğu ekolü ve Platon gibi matematik alanındaki araştırmalarını Herakleia’da ilerletmek için Herakleia’ya döndüğü ve yaşamının büyük bir bölümünü Atina’da geçirip ve orada olduğu anlaşılmaktadır. Theatetus’un geometri alanında yaptığı önemli çalışmaları şöyle özetlemek mümkündür :

*Düzgün bir polyhedra / çok yüzlü’nün oluşturulması ve irrasyonel sayılar teorisi kavramı üzerinde çalıştı.

*Beş düzgün şeklin oluşturulmasının açıklamasını yaptı.

*Oktahedron ( sekiz yüzlü ), icosahedron ( yirmi yüzlü ) üzerinde çalıştı.

*Pisagor’un küp, piramit ve dodecahedron ( oniki yüzlü )’nun oluşturulmasına katkılar sağladı.

*Ölçekdaş olmayan uzunlukların ölçekdaş olan katlarının farklılıklarını ayırt etmiştir ve buna bağlı olarak da irrasyonel sayılar teorisi içinde üç temel irrasyonel sayı doğrultusunu oluşturmuştur :

a)Geometri ile ilişkili medial,

b)Aritmetik ile bağlantılı biominal,

c)Harmoni ile ilişkili apotome.

Bölgede özellikle Herakleia’nın bu matematikçilerinden ayrı olarak gök bilimci, düşünür ve tarihçi yetiştirdiği anlaşılmaktadır. Yine Herakleia’lı olan ünlü matematikçiler de Chamaelon ve Bryson’du. Bryson kurduğu okul vasıtasıyla fikirlerini yaymıştır.

Herakleides Pontikus ( MÖ 390-310 ) ise ünlü bir gök bilimci idi. Herakleia’da doğdu ve Atina’da öldü. Platon ve Aristo ekolünün takipçisi olan Herakleides’in, gökyüzüne dikkat çekerek evrenin sonsuzluğu, kuyruklu yıldızlar, Venüs, Merkür ve Ay hakkında bazı değerlendirmeleri olmuştur. Hatta ‘yıldızların durağan olup dünyanın kendi ekseni etrafında yirmidört saatte döndüğü’ varsayımını ileri sürmüştür.

Herakleia Pontika, kentin eskiçağ tarihini kaleme alan pek çok yerel tarihçi yetiştirmiştir. Ne yazık ki günümüze kadar eserleri ulaşmamış olan bu tarihçiler arasında Promathidas ve Amphitheos, Herakleia’nın erken dönem tarihini kaleme almışlardır.

MÖ III.yz.ın ikinci yarısında Herakleia’nın siyasetinde önemli bir rol oynamış olan Nymphis, devlet adamlığı kişiliğini üzerinde barındırmış Herakleia’lı bir tarihçidir. Büyük İskender, Diadokhoi ve Epigonoi’leri anlattığı ilk eseri ile Herakleia’nın tarihini konu aldığı on üç kitaptan oluşan iki tarih kitabı yazdığı bilinmektedir.

MÖ I.yz.da yaşadığı bilinen Domitios Kallistratos hakkında fazla bir bilgi olmamakla birlikte Herakleia tarihi ile ilgili olarak kaleme aldığı ve yedi kitaptan oluşan eseri, bazı antik yazarlarca günümüze ulaştırılabilmiştir.

Herakleia’lı olup Roma İmparatoru Augustus zamanında yaşadığı düşünülen diğer bir tarihçi de Memnon’dur. Hakkında fazla bir bilgi olmayan Memnon’un; ‘’Herakleia’nın Tarihi’’ adlı eseri, MS IX.yz.da yaşamış Photius tarafından zamanımıza ulaştırılmıştır. Eser, dokuzdan itibaren onaltı kitaptan oluşmaktadır. İlk sekiz kitap ne yazık ki kayıptır ve olasılıkla Herakleia’nın MÖ 560’lı yıllardaki Megara ve Boiotia tarihini ele almış olmalıdır.

Dokuzuncu ve onuncu kitap, Tiran Klearkhos hakkındaki tarihi kayıtlar ile başlamakta ve Julius Caesar ile son bulmaktadır. Eserin Grekçe nüshasının Almanca çevirisi A. Bittner tarafından Grekçe nüsha ile birlikte yayımlanmıştır. Son yıllarda Murat Arslan, Grekçe eserin Türkçe çevirisi ile birlikte yorumlanmasını kapsayan iki önemli eser yayımlamıştır.

Memnon’un kitabı, Herakleia Pontika’da hüküm sürmüş olan yöneticileri karakterleri ile  birlikte yaptıkları icraatları yerel ve ahlaki, biyografik bir tarih anlayışı içinde tarihi kronolojiye fazla itina gösterilmeden edebi bir dille aktarmaktadır. Nitekim eseri rötüşlayan Photius, önsözde kitap için; ‘’kentle ilişkin dikkate değer şeyleri göz önüne sermek için kaleme alınmıştır’’ notunu düşmektedir.

Ayrıca bölgenin şahsiyetleri yanında MS II.yz.da özellikle Herakleia’da isimlerine mezar yazıtında rastlanmış hekim Marcius Xenocrates ve danışman Herakleides’i de sayabiliriz.