CANVER YAZDI : “KDZ EREĞLİSİ MEMLEKET SANDIKLARI”

DR. CAN CANVER

Warning: Use of undefined constant user_email - assumed 'user_email' (this will throw an Error in a future version of PHP) in /home/haberhayat/public_html/wp-content/themes/HaberMatikV3/single-kose-yazilari.php on line 34
cancanver7@gmail.com

Memleket Sandıkları ya da Memleket Sandığı ( Menafi-i Umumiye Sandığı ) yüksek faiz ve tefecilik anlayışına karşı Midhat Paşa tarafından oluşturulan ve Ziraat Bankası’nın temeli olan bir sistemdir. Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk kooperatif sistemidir fakat modern bir kooperatif değildir. Çiftçilerin dayanışma ve ekonomik birliktelikleri esasına dayanır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle 19.yz ikinci yarısına kadar kırsal kesimlerde yaşayan çiftçilerin kredi ihtiyaçları için herhangi bir sistem yer almıyordu. Bu sebeple çiftçiler yüksek faizler karşılığında tefecilerden para alıyorlardı ve bu durum yüüznden çoğu çiftçi kötü bir durum içerisinde kalıyordu. Tefecilerin bu durumu fırsat olarak görmesi nedeniyle faizler her geçen gün artmaktaydı.

Çiftçiler aşırı boyutlarda borçlandığı için tefecilere borcunu ödeyemediği gibi bir de ürettikleri malları tefecilere vermek zorunda kalıyordu. Sonuç olarak çiftçiler gerçekten zor günler yaşanmaktaydı. Durum böyle olunca o zamanlarda Niş Valiliği yapan Midhat Paşa, çiftçilerin maddi durumunu ve mağdurluklarını düzeltebilmek adına Memleket Sandıklarını kurmaya karar verdi. Bir nevi kooperatif görevi gören Memleket Sandıkları, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde kurulan ilk kooperatif olmaktadır.

Çiftçilerin maddi kaynak bulabilmesi adına kurulan Memleket Sandıkları, ilk olarak 1863 yılında Midhat Paşa tarafından Pirot kasabasında kurulmuştur. Türk gelenekelrinde yer alan yardımlaşma ve imece yöntemi ile yönetilen Memleket Sandıkları için ahşap kasalar üretildi. Her sandık için iki Müslüman, iki Hıristiyan sorumlu tutulurdu. Günlük hesap defterleri ve nakit paralar ahşap sandıklarda saklanırdı.

Ahşap sandıklar çok güvenli olmadığı için ilerleyen dönemlerde demir sandıklara geçiş yapılmıştır. 1867 yılında yayımlanan Memleket sandıkları Nizamnamesi sonucunda ülkenin her yerine kurulan Memleket Sandıkları oldukça popüler bir hal aldı. İşleyişte sandık bütçesinde oluşan giderler çıkartılınca kalan karın 2/3’ü sandığın bulunduğu yerin imar ve vakıf çalışmaları için kullanılmaktaydı. Sandıklar ilk başlarda etkili olsa bile zaman içerisinde işleyişlerinde sıralı bozulmalar meydana geldi.

Sonuç olarak Memleket Sandıkları eski etkisini kaybetmeye başladı. Bu nedenle 1883 yılında Menafi Sandıkları oluşturuldu. Merkeze bağlı olan Menafi Sandıkları, kısa süre sonra modern finans anlayışları temel alınarak işlev yapan Ziraat Bankası halini almıştır. Ziraat Bankası 15 ağustos 1888 yılında kuruldu ve günümüze kadar gelmeyi başardı.

1871-1882 yılları arasında Kastamonu Salnamelerine kaydı yapılmış Kdz Ereğlisi Menafi-i Umumiye Sandığı Vekilleri şunlardır:

1871 : Vekiller : Hacı Halil Ağa, Hacı Mehmed ali Ağa, Mehmed Efendi, Hacı Yorgi Ağa, Katib ve Emin-i Sandık Mustafa Efendi. Sermayesi: 49.670 kuruş.

1872 : Vekiller: Hacı Mehmed Ali Ağa, Hacı Halil Ağa, Hacı Yorgi Ağa, Katib Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 56.190,5 kuruş.

1874 : Vekiller: Mehmed Efendi, Hacı Mehmed ali Ağa, Hacı Halil Ağa, Hacı Yorgi Ağa, katib ve Emin-i Sandık Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 79.408 kuruş.

1876 : Vekiller: Mehmed Efendi, Hacı Mehmed Ali Ağa, Hacı Halil Ağa, Hafız Mustafa Efendi, Katib ve Sandık Emini Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 97.369 maa-güzeşte.

1877 : Vekiller: Mehmed Efendi, Hacı Mehmed Ali Ağa, Hacı Halil Ağa, Hacı Yorgi Ağa, Katib ve Emin-i Sandık Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 106.220 maa-güzeşte aslı.

1878 : Vekiller: Mehmed Efendi, Hacı Mehmed Ali Ağa, Hacı Halil Ağa, Hacı Yorgi Ağa, Katib ve Emin-i Sandık Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 106.220 kuruş.

1879 : Vekiller: Mehmed Efendi, Hacı Mehmed Ali Ağa, Hacı Halil Ağa, Hacı Yorgi Ağa, Katib ve Sandık Emini Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 106.220 kuruş.

1880 : Vekiller: Halil Efendi, Hasan Efendi, Ahmed Efendi, Stefan Ağa, Katib ve Sandık Emini Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 111.519,5 kuruş.

1881 : Vekilelr: Halil Efendi, Hasan Efendi, Ahmed Efendi, Stefan Efendi, İliya Ağa, Katib ve Sandık Emini Mustafa Efendi. Sermayesi: 120.731 kuruş.

1882 : Vekiller: Halil Efendi, Hasan Efendi, Ahmed Efendi, Stefan Efendi, İliya Efendi, Katib ve Emin-i Sandık Hafız Mustafa Efendi. Sermayesi: 131.078 kuruş.